Joegoslavie onder Tito

In 1945 ontstond het na-oorlogse, communistische, Joegoslavië met Josip Broz Tito als president. De ‘Socialistische Federatieve Volksrepubliek Joegoslavië’ bestond uit zes deelrepublieken: Slovenië, Kroatië, Bosnië-Herzegovina, Servië (met de zelfstandige provincies Kosovo en Wojwodina), Macedonië en Montenegro. De betrekkingen met Rusland waren bijzonder stevig en Joegoslavië werd een staat naar Russisch voorbeeld. De financiële wereld, de handel en industrie werden genationaliseerd. De boeren sputterden tegen, ze waren gewend aan hun kneuterige bedrijfjes en bovendien ontleenden velen van hen extra rechten aan het feit dat ze aan de zijde van Tito hadden gevochten om het land te bevrijden. In 1947 werd het schiereiland Istrië aan de republiek toegevoegd, alsmede de stad Zadar en omgeving, beide sinds 1920 aan Italië behorend. Tito maakte plannen voor de vorming van een Balkanfederatie, waarin voor Joegoslavië de belangrijkste plaats was weggelegd in een samenwerkingsverband met Bulgarije en Albanië. Rusland protesteerde hevig en in 1948 kwam het tot een breuk tussen Stalin en Tito.

Joegoslavië ging een gematigde communistische politiek volgen, hetgeen onder andere tot gevolg had dat in 1950 het zogeheten arbeiderszelfbestuur zijn intrede deed. Joegoslavische burgers kregen de vrijheid om naar het buitenland te reizen, ook naar niet communistische landen, en mensen uit de westerse wereld waren welkom in Joegoslavië. Ook werden handelsbetrekkingen aangeknoopt met landen buiten het Oostblok. Vanaf 1953 was het voor de Joegoslaven mogelijk om zélf handel te drijven en een eigen bedrijf te hebben. Tito was er min of meer op uit om als een soort buffer te fungeren tussen het communistische Oostblok en het vrije Westen. De handel werd steeds vrijer en Tito legde steeds meer bevoegdheden in handen van de leiders van de afzonderlijke deelstaten.

Daarmee wakkerde hij een vuurtje aan bij de regeringen van deze staten die steeds duidelijker streefden naar totale onafhankelijkheid van hun land. Dat leidde onder andere in 1971 tot de ‘Zagrebse lente’, een poging van politieke dissidenten om van Kroatië een zelfstandige staat te maken. Het Joegoslavische leger sloeg met harde hand de opstand neer, de verantwoordelijken werden zwaar gestraft. Kroatië manoeuvreerde zichzelf hiermee in een moeilijke positie en de meeste zware politieke en economische posten kwamen in handen van Serven. Tito, ‘maarschalk Tito’ zoals de wereld hem kende, overleed in 1980 op 87-jarige leeftijd. Het bestuur werd overgenomen door een staatspresidium met afgevaardigden uit alle deelrepublieken, maar de spanning tussen de staten was in veel gevallen te snijden.

Tito had met grote inzet het land geregeerd, hij was er echter niet in geslaagd om een voor alle partijen aanvaardbare opvolger aan te wijzen. De Tweede Wereldoorlog ging ook niet aan Joegoslavië voorbij, hoewel het land zich aanvankelijk neutraal opstelde. De doortocht van Duitse troepen, op weg naar het oostfront, plaatste het land echter middenin de Duitse expansiedrift en Broz werd een belangrijke figuur in het ondergrondse verzet. Hij was de motor in de partizanenstrijd die hij met strakke hand leidde onder de naam Tito, een schuilnaam die hij al in 1934 aangenomen had. De wereld zou hem nooit meer onder een andere naam kennen.

Hij was niet alleen een leidende figuur achter de schermen, hij nam daadwerkelijk deel aan de strijd en vocht schouder aan schouder met vooral de arbeiders en boeren, wier taal hij sprak en wier komaf en denken hij kende als geen ander. Hij raakte gewond en zijn plaats aan het front werd nooit door een andere opperbevelhebber ingenomen. Na zijn herstel hervatte hij de strijd die er soms zeer bloedig en niets ontziend aan toeging. Ook in de oorlog stelde hij zijn ideeën over een ideale staatvorm verder bij. Op 29 november 1945 werd de Federatieve Volksrepubliek Joegoslavië uitgeroepen, Tito werd premier en minister van defensie. Hij was razend populair in eigen land en ver daarbuiten. Ondanks zijn communistische ideologieën kende hij zijn volk ongekende vrijheden toe, zeer tot ongenoegen van Moskou. Het logische gevolg was dat hij in 1948 de banden met Stalin verbrak, nadat deze tevergeefs geprobeerd had Joegoslavië tot de orde te roepen.